Bốn điểm nghẽn quan trọng của thị trường trái phiếu

Theo ông Trần Lê Minh, Tổng giám đốc VIS Rating, thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) sau khi đạt đỉnh năm 2021 với 800.000 tỉ đồng được phát hành, đã trải qua giai đoạn điều chỉnh khi năm 2022, giá trị phát hành giảm xuống còn 300.000 tỉ đồng và bắt đầu phục hồi nhẹ từ nửa cuối năm 2023. Tuy nhiên, thị trường TPDN đang phải đối mặt 4 điểm nghẽn quan trọng.

Đầu tiên là mức độ minh bạch thông tin và chất lượng của các đợt phát hành còn yếu. Theo thống kê của VIS Ratings, có 20% doanh nghiệp trên thị trường không có hoạt động kinh doanh cốt lõi vẫn phát hành trái phiếu để huy động vốn. Những doanh nghiệp này sẽ gặp vấn đề về minh bạch thông tin và khả năng trả nợ kém hơn doanh nghiệp khác với tỷ lệ chậm trả lên đến 38%.

Trong khi đó, năm 2023 vừa qua, các doanh nghiệp phát hành trái phiếu chủ yếu để tái cơ cấu nợ. Điều này cho thấy, doanh nghiệp sử dụng kênh trái phiếu chưa đúng mục đích là tài trợ cho các mục tiêu dài hạn mà như một kênh tài chính để duy trì hoạt động.

Điểm nghẽn thứ 2 là thị trường chưa có sự phân hóa rõ ràng về đặc thù rủi ro của từng loại hình trái phiếu, có tới 67% trái phiếu trên thị trường không có tài sản đảm bảo. Tuy nhiên, ngay cả với trái phiếu có tài sản đảm bảo nhưng không có khả năng thanh khoản, chuyển đổi thành tiền trong trường hợp rủi ro thì cũng khó đánh giá được khả năng thu hồi.

Hiện, có 3 loại hình tài sản đảm bảo mà các doanh nghiệp hay sử dụng là cổ phiếu, bất động sản hoặc dự án hình thành trong tương lai. Trong đó, tài sản đảm bảo là cổ phiếu có tỷ lệ thu hồi chậm trả cao nhất với 20%, dự án là 11% và bất động sản là 10%.

Trong thời gian gần đây có thêm xu hướng sử dụng bảo lãnh của bên thứ 3 như cá nhân, doanh nghiệp hoặc công ty mẹ để giúp chất lượng trái phiếu tăng lên. Điều này không hoàn toàn mang lại chất lượng tín dụng vì thị trường cần đánh giá điều kiện, điều khoản khi bảo lãnh và khả năng trả tiền của bên bảo lãnh. Trong trường hợp bảo lãnh bởi công ty mẹ, nếu có hệ thống có vấn đề thì bảo lãnh này là không có giá trị.

Thứ ba là thiếu tham chiếu để xác định giá TPDN. Lấy dẫn chứng về các đợt phát hành cùng điều khoản, điều kiện, cùng giai đoạn phát hành, nhưng Vinhomes, Masan Group…lại luôn trả nợ đúng hạn nhưng Novaland, Hưng Thịnh Land…lại gặp tình trạng chậm trả khiến các nhà đầu tư “ngồi trên đống lửa”.

“Nếu có sự đánh giá về rủi ro giữa tổ chức phát hành và trái phiếu thì sẽ giúp nơi có chất lượng tín dụng tốt giảm mức lãi suất phát hành xuống thấp hơn, còn những nơi rủi ro cao thì có thể chịu mức lãi suất cao hơn”, ông Minh nhận định.

Điểm nghẽn cuối cùng của thị trường TPDN là chưa có sự phát triển về chiều sâu. Lãnh đạo VIS Rating nhận định, thị trường có thể giao dịch dễ dàng hay không đến từ hai phía từ cả người mua và người bán nhưng lại đang thiếu vắng sự tham gia của các nhà đầu tư tổ chức chuyên nghiệp.

Về phía người mua, ông Minh cho biết, “tay chơi” lớn nhất vẫn là các ngân hàng, nhưng đây cũng là các nhà đầu tư hướng đến kỳ hạn ngắn, dẫn đến khoảng trống về kỳ hạn cho các nhà phát hành trái phiếu dài hạn.

Mặc dù quy mô giao dịch thứ cấp đã phát triển với sự ra đời của hệ thống giao dịch trái phiếu riêng lẻ nhưng vai trò chưa đủ lớn. Bởi lẽ, đa phần thị trường trái phiếu nhắm đến các nhà đầu tư mua và nắm giữ dài hạn nhiều hơn, còn giao dịch thứ cấp không đóng vai trò quá lớn trong phát hành mới hay giúp doanh nghiệp huy động vốn trên thị trường, do đó cần nhiều hơn cơ cấu nhà đầu tư dài hạn tham gia thị trường.

Đánh giá về thị trường TPDN trong giai đoạn tới, ông Minh tin tưởng, thị trường TPDN sẽ có những bước phát triển mới, trong một chu kì mới từ năm 2024 trở đi.

“Xu hướng không đáp ứng được các nghĩa vụ thanh toán đối với trái phiếu doanh nghiệp đang giảm dần, các doanh nghiệp chậm trả đang tương đối tích cực trong việc tìm các phương án đàm phán với nhà đầu tư, góp phần nâng cao niềm tin của nhà đầu tư và thị trường”, Tổng giám đốc VIS Ratings nhận định.

Cũng theo ông Minh, thị trường TPDN năm 2024 sẽ được hỗ trợ bởi các yếu tố cơ bản như môi trường kinh doanh cải thiện, nền lãi suất thấp. Cùng với đó là Nghị định 65 có hiệu lực trở lại sẽ giúp kỷ luật thị trường được tăng lên, góp phần nâng cao chất lượng TPDN phát hành mới, từ đó thúc đẩy thị trường phát triển một cách bền vững.